Middelenmisbruik bij ouderen

Demografische voorspellingen geven aan dat in het jaar 2020, 19.5% van de wereldbevolking ouder zal zijn dan 65 jaar. Dit percentage zal stijgen tot 26% in het jaar 2050. Artsen zullen bijgevolg steeds meer aandacht moeten besteden aan het identificeren en behandelen van specifieke gezondheidsproblemen, waaronder psychiatrische aandoeningen, bij deze groeiende groep ouderen.

De prevalentie van psychiatrische aandoeningen blijkt te fluctueren met de leeftijd. Cognitieve stoornissen vertonen een, te verwachten, stijging van de prevalentie met de leeftijd. Bij angst- en stemmingsstoornissen wordt een monotone toename gezien van de prevalentie tot de leeftijdsgroep van 30 – 44 jaar, nadien ziet men een daling bij de oudere leeftijdsgroepen, met de laagste prevalentie bij de leeftijdsgroep van 60 jaar of ouder. Ook de prevalentie van stoornissen in alcoholgebruik neemt af met de leeftijd. De alcoholconsumptie neemt toe tot de leeftijd van 45-59 jaar en daalt op latere leeftijd [3]. Er zijn echter aanwijzingen dat de ouderen van vandaag, ook wel de ‘babyboomgeneratie’ genoemd, méér zouden drinken dan vorige generaties ouderen. Vooral in de leeftijdscategorie > 65 jaar blijkt er tussen 1997 en 2004 opnieuw een toename van de alcoholconsumptie te hebben plaatsgevonden. Het feit dat deze generatie opgegroeid is in een maatschappij waarin beschikbaarheid en sociale aanvaardbaarheid van alcohol groter was, speelt hierin vermoedelijk een rol. In het beroepsactieve leven blijken werk en/of gezin belangrijke factoren die het dagelijks gebruik van alcohol ‘in banen leiden’. De pensioenstatus in de huidige westerse wereld wordt echter vaak gekenmerkt door een toename van vrije tijd en sociale contacten, waarbij alcohol een belangrijke rol kan toebedeeld krijgen. Ook betere pensioenuitkeringen spelen vermoedelijk een faciliterende rol. Daarnaast gaat verouderen vaak gepaard met ingrijpende levensgebeurtenissen, waarbij het algemeen aanvaarde sociaal drinken mogelijks kan overgaan in probleemdrinken.
Twee types ‘probleemdrinkers’ zijn hierbij te onderscheiden: ‘early-onset’ drinkers en ‘late-onset drinkers’. De ‘early-onset’ drinkers of ‘overlevers’ zijn ouderen met een chronisch drankprobleem dat begon voor het 55e levensjaar. De ‘late-onset’ drinkers of ‘reactoren’ zijn ouderen die pas na het 55e levensjaar een alcoholprobleem ontwikkelen, vaak als gevolg van een stressvolle gebeurtenis (eenzaamheid, dood van de partner, pensioen …). 1/3 van de ouderen met problematisch alcoholgebruik zouden ‘late-onset’ drinkers zijn [7]. Een duidelijke differentiatie tussen beide blijkt belangrijk gezien ‘late-onset’ drinkers mogelijks een betere prognose zouden hebben bij behandeling.

Problematisch alcoholgebruik bij ouderen verdient de nodige aandacht van hulpverleners, omdat ouderen meer kwetsbaar zijn voor de negatieve effecten van alcohol. Uit studies blijkt dat het aantal alcoholgerelateerde sterftes bij oudere volwassenen de laatste 10 jaar sterk is toegenomen. Ouderen zijn in het bijzonder at-risk voor de schadelijke effecten van alcohol omwille van polyfarmacie en een veranderd metabolisme. Het verouderingsproces gaat immers gepaard met een dalend percentage lichaamsvocht, een toename van lichaamsvet, een afname van de hepatische bloedflow en een verminderde werking van de leverenzymes. Hierdoor daalt de mogelijkheid van het lichaam om alcohol te metaboliseren, resulterend in hogere bloedalcoholconcentraties. Als gevolg hiervan manifesteren de schadelijke effecten van alcohol op het centraal zenuwstelsel zich reeds bij een lagere dosis, wat het risico op allerlei accidenten, zoals valincidenten, verhoogt. Daarnaast is er een toegenomen cerebrale kwetsbaarheid voor de toxiciteit van alcohol inherent aan de leeftijd.

In tegenstelling tot de grote hoeveelheid onderzoek op het gebied van alcoholgebruik bij jongeren en volwassenen (<65 jaar) wordt relatief weinig onderzoek uitgevoerd omtrent alcoholgebruik bij ouderen.

Naast alcoholmisbruik zien we bij deze leeftijdsgroep een hoog verbruik van geneesmiddelen, in het bijzonder psychofarmaca.  Gezien de vaak lichamelijke en psychische kwetsbaarheid (frailty) bij ouderen kan de combinatie van alcohol en medicatie ernstige gevolgen hebben.  Ook dit dient voldoende aandacht te krijgen.

De Dialoog biedt een uitgebreid informatiepakket aan binnen de deskundigheidsbevordering van hulp- en zorgverleners werkzaam in ambulante en residentiële settings (thuiszorgdiensten, woon- en zorgcentra, ziekenhuizen, lokale dienstencentra, ...).  Deze informatie kan ook aangepast worden op maat van de senioren zelf aan de hand van een aantal informatiesessies omtrent alcohol- en medicatiegebruik op oudere leeftijd.